Το Κομμένο Ρεπορτάζ

Αυτό είναι το ρεπορτάζ το οποίο η διεύθυνση της Κ.Ε. έκοψε λόγω της αναφοράς στα Goody’s. Παρότι προγραμματιζόταν επί ένα μήνα για την «προσεχή» Κυριακή, τελικά δεν δημοσιεύτηκε ποτέ.

Το ρεπορτάζ θα γινόταν δισέλιδο. Είχε τρία μέρη:

Το πρώτο και μεγαλύτερο μέρος περιέγραφε όλη την υπόθεση των τρανς λιπαρών.

Το δεύτερο με τίτλο «Κακά Λιπαρά: Τρανς και Κορεσμένα» ήταν ένα μικρό εγκυκλοπαιδικό κείμενο που εξηγούσε με απλά λόγια τις κατηγορίες λιπαρών, το πού χρησιμοποιούνται και το γιατί είναι βλαβερά.

Το τρίτο με τίτλο «Τρανς στην Ελλάδα: Tι λένε McDonalds και Goody’s» αναφερόταν στο τι απαντούν οι δύο μεγαλύτερες εταιρείες φαστ-φουντ στην Ελλάδα. Όλος ο χαμός (το κόψιμο του ρεπορτάζ και τελικά η απόλυσή μου) έγινε για 80 λέξεις στο τρίτο κείμενο επί συνόλου 1.600 λέξεων!

(Παρένθεση: Αλίμονο, δεν αμφισβητώ το δικαίωμα του αρχισυντάκτη να κάνει αλλαγές στο ρεπορτάζ. Το ρεπορτάζ που θα διαβάσετε πιο κάτω, όπως κάθε ρεπορτάζ, είναι πιθανό να είχε και λάθη, και εκφραστικές αστοχίες, και να είχε περιθώρια για αλλαγές. Παραδείγματος χάρη, έχουμε λανθασμένα μεταφράσει το «diet» στη μελέτη του ΠΟΥ ως «δίαιτα» ενώ το σωστό είναι «διατροφή«. Αλλά και λάθη σοβαρά… Γι αυτό υπάρχουν οι αρχισυντάκτες, οι υλατζήδες, οι διορθωτές, οι διευθυντές… Άλλωστε, το κομμάτι «πηγαινοερχόταν» επί ένα μήνα εξαιτίας του «ειδικού ενδιαφέροντος» που έδειξε για αυτό ο αρχισυντάκτης. Άλλο όμως οι διορθώσεις και η επιμέλεια ενός κομματιού, και άλλο η λογοκρισία του και η δίωξη του συντάκτη που το έγραψε.)

Τα 3 κείμενα μπορείτε να τα διαβάσετε παρακάτω ή να τα ανοίξετε σε νέο παράθυρο και ως ξεχωριστά αρχεία, όπως υπάρχουν ακόμα στό ηλεκτρονικό σύστημα της Ελευθεροτυπίας: μέρος 1, μέρος 2, μέρος 3.

Μέρος 1ο: Η υπόθεση των τρανς λιπαρών

Από 1ης Ιουλίου, τα εστιατόρια στη Νέα Υόρκη απαγορεύεται να πωλούν τρόφιμα που περιέχουν τρανς λιπαρά οξέα – ακόμα και τα φαστ-φουντ υποχρεώθηκαν να αλλάξουν τη μέθοδο παρασκευής των προιόντων τους…Από 1ης Ιουλίου τα εστιατόρια στην Ελλάδα εξακολουθούν να πωλούν τρόφιμα που περιέχουν τρανς λιπαρά οξέα – κι ας είναι πλέον αποδεκτό από όλους τους επιστήμονες (ΠΟΥ, Χάρβαρντ, κλπ) αλλά και από την ίδια τη βιομηχανία τροφίμων πως τα τρανς είναι εξαιρετικά επικίνδυνα για την υγεία…Σπάνια, οι επιστήμονες είναι τόσο βέβαιοι για κάτι: Τα τρανς λιπαρά οξέα χρησιμοποιούνται εδώ και μισό αιώνα στη βιομηχανία τροφίμων αλλά, σύμφωνα με την Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, για να αρκεστούμε σε μία μόνο επιστημονική πηγή, «η κατανάλωσή τους αυξάνει κατακόρυφα τον κίνδυνο εμφράγματος».

Στον πόλεμο κατά της κακής διατροφής, κράτη, επιστήμονες αλλά και οι ίδιες οι βιομηχανίες τροφίμων διαθέτουν δύο στρατηγικές: πρώτο βήμα, η υποχρεωτική σήμανση, δεύτερο η θέσπιση ορίων στα κακά λιπαρά. Στην Αμερική, πατρίδα του τζανκ-φουντ, ακολουθούν και τα δύο. Στην Ελλάδα, πατρίδα της μεσογειακής διατροφής, καμία.

Στην Αμερική άργησαν, αλλά το κατάλαβαν. Μάλιστα αρκετά πριν την απόφαση του δημάρχου της Νέας Υόρκης, Μάικλ Μπλούμπεργκ, οι περισσότερες αλυσίδες εστίασης, διαισθανόμενες την τάση, δήλωναν ότι σταδιακά θα σταματήσουν να χρησιμοποιούν τρανς λιπαρά στο τηγάνισμα. Ηδη από το 2006, με απόφαση του αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) η υποχρεωτική σήμανση στα προϊόντα που περιέχουν τρανς λιπαρά εφαρμόζεται σε όλες τις ΗΠΑ.

Στην Ελλάδα, όμως, δεν χωρούν ούτε απαγορεύσεις, ούτε τελεσίγραφα: όχι μόνον τα τρανς δεν απαγορεύονται αλλά ούτε η σήμανση τους στις ετικέτες είναι υποχρεωτική. Ο καταναλωτής όχι μόνο τρώει τρανς λιπαρά και κορεσμένα (άλλη κατηγορία βλαβερών λιπαρών), αλλά δεν έχει δικαίωμα ούτε να το ξέρει.

Η ευθύνη δεν είναι στενά ελληνική: Ο ρόλος της Ε.Ε. στην υπόθεση είναι επιεικώς… ύποπτος. Η Κομισιόν θεωρητικά δηλώνει υπέρ της θέσπισης μέτρων για τη χρήση βλαβερών λιπαρών, αλλά στην πράξη αποφεύγει να θεσμοθετήσει την υποχρεωτική σήμανση στα προϊόντα που περιέχουν τρανς.

Το παράδειγμα της Δανίας είναι εξωφρενικό: Τον Μάρτιο 2003, έθεσε όριο στη χρήση των τρανς λιπαρών. Αντί η Κομισιόν να ακολουθήσει τη δανέζικη οδό, ισχυρίστηκε ότι η κίνηση αυτή αντιτίθεται στις ευρωπαϊκές συνθήκες γιατί εμποδίζει (!) το διακοινοτικό εμπόριο. Απείλησε μάλιστα να παραπέμψει τη Δανία στο Ευρωπαικό Δικαστήριο…

Και ενώ η Ε.Ε. αντιστέκεται (!), το παράδειγμα της Δανίας ακολουθούν ορισμένες από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες τροφίμων, περιορίζοντας εθελοντικά τη χρήση των επικίνδυνων λιπαρών οξέων. Πριν μερικές μέρες στη Γαλλία η McDonalds ανακοίνωσε τη σταδιακή μείωση της χρήσης των τρανς στο λάδι μαγειρέματος – αντιδρώντας ουσιαστικά στην ανταγωνιστική αλυσίδα φαστ φουντ, τα Quick, που είχε ήδη ανακοινώσει κάτι ανάλογο…

Πρόσφατα ο ευρωβουλευτής της ΝΔ, Κωστής Χατζηδάκης, με αφορμή το παράδειγμα της Νέας Υόρκης, ζήτησε με ερώτησή του την παρέμβαση της Κομισιόν για την απαγόρευση της χρήσης των βλαβερών λιπαρών στις αλυσίδες φαστ-φουντ. Σχολιάζει ο Κ. Χατζηδάκης: «Η ΕΕ είναι άτολμη σε ένα θέμα που αφορά τη διατροφή εκατομμυρίων καταναλωτών… Δεν μπορούμε ένα τόσο σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας να το αφήσουμε στην αυτορρύθμιση των εταιρειών».

Αλλά η Κομισιόν έχει διαλέξει πλευρά: Τον Νοέμβριο του 2006, ο επίτροπος Υγείας κ. Μάριος Κυπριανού βράβευσε τη McDonalds “για την υλοποίηση του προγράμματός της διατροφικής ενημέρωσης”.

Είναι αλήθεια πως σε σύγκριση με την Αμερική, στην Ελλάδα η πρόσληψη τρανς λιπαρών στην καθημερινή διατροφή είναι σχετικά χαμηλή. Ο διατροφολόγος – διαιτολόγος και μέλος της επιστημονικής ομάδας “Διατροφή” Ευάγγελος Ζουμπανέας αναφέρει ότι η έρευνα TRANSFAIR που μελέτησε την πρόσληψή τους σε 8 ευρωπαικές χώρες έδειξε ότι οι χώρες της Μεσογείου και ειδικά η Ελλάδα παρουσιάζουν τη χαμηλότερη κατανάλωση τρανς ημερησίως.

Ομως, η χαμηλή πρόσληψη των Ελλήνων είναι λόγος να αδιαφορούμε για τα επικίνδυνα λιπαρά; Ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, Αντώνης Καφάτος, εξηγεί ότι «στους ενηλίκους η πρόσληψη υπολογίζεται σε 1-2 γραμμάρια την ημέρα, αλλά στα παιδιά η πρόσληψη είναι υψηλότερη. Στην Αμερική το ποσοστό φτάνει 4-6%. » Οπως σημειώνει ο καθηγητής, παρά τη χαμηλή κατανάλωση τρανς, η Ελλάδα παρουσιάζει την υψηλότερη θέση στην Ευρώπη σε ποσοστό εμφραγμάτων για τα οποία ως γνωστόν ενοχοποιούνται και τα βλαβερά λιπαρά οξέα.

Στην Ελλάδα πριν έναν χρόνο απαγορεύτηκε στα σχολικά κυλικεία να διαθέτουν προϊόντα με τρανς λιπαρά σε ποσοστό μεγαλύτερο του 2% του λίπους τους. Κανείς δεν γνωρίζει βεβαίως αν οι υπεύθυνοι των κυλικείων ακολούθησαν την υγειονομική διάταξη, αφού κανείς δεν τους ελέγχει.

Αλλά η απόφαση για τα κυλικεία έχει σημασία για έναν άλλο λόγο: το υπουργείο Υγείας αποδέχεται επισήμως με την εγκύκλιο αυτή (13.9.2006) πως, σε ό,τι αφορά τα trans λιπαρά, «η επίδραση τους στην υγεία είναι δυσμενής καθώς αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων». Γιατί τότε τα αφήνει να κυκλοφορούν ελεύθερα σε όλα τα εστιατόρια και τα τυποποιημένα προιόντα, και μάλιστα χωρίς την παραμικρή σήμανση;

Ανάμεσα στα τυποποιημένα προϊόντα (μπισκότα, σφολιατοειδή, τσιπς και άλλα σνακ) που κυκλοφορούν στη χώρα μας, ελάχιστες ετικέτες αναφέρουν την ύπαρξη τρανς λιπαρών οξέων ή την ποσοστιαία αναλογία τους. «Μερικές μεγάλες εταιρείες αναφέρουν ότι στα προϊόντα τους η ποσοστιαία αναλογία των τρανς είναι κάτω του 1%», εξηγεί η τεχνολόγος τροφίμων, Γιολάντα Τότσιου. «Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις αναφέρεται μόνο το ποσοστό των λιπαρών και αυτό που αφορά τα κορεσμένα λίπη» – όχι όμως το σκοτεινό μυστικό της περιεκτικότητας σε τρανς…

Αλλά το πρόβλημα στην Ελλάδα δεν αφορά μόνο τα «ξενόφερτα» φαστ-φουντ αλλά και ένα προιόν παραδοσιακά ελληνικό: τις τυρόπιτες! Γενικότερα, τα τρανς περιέχονται στις μαργαρίνες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή προιόντων ζύμης (πίτες, κρουασάν αλλά και τοστ και σάντουιτς). Η Γιολάντα Τότσιου λέει ότι «στη χώρα μας λειτουργούν εκατοντάδες μικρές επιχειρήσεις που παράγουν μαργαρίνες φτηνές και χαμηλής ποιότητας. Τα προιόντα τους καταλήγουν στα χιλιάδες μαγαζιά εστίασης, φαστ-φουντ, πιτσαρίες κλπ. Μόνο τα τυροπιτάδικα υπολογίζεται ότι είναι τριάντα χιλιάδες. Κανείς δεν τα ελέγχει, κανείς δεν ξέρει τι λιπαρά χρησιμοποιούν…» Επισκεφτήκαμε τις μεγάλες αλυσίδες μικρογευμάτων και σφολιατοειδών που λειτουργούν στη χώρα μας: καμία τους δεν διαθέτει σήμανση σχετικά με τα τρανς λιπαρά στα προιόντα της.

Μέρος 2ο: Κακά Λιπαρά: Τρανς και Κορεσμένα

Τα ΤΡΑΝΣ (ή αλλιώς υδρογονωμένα λίπη) είναι λιπαρά οξέα που υπάρχουν και σε ζωικά προιόντα. Αυτά όμως που χρησιμοποιεί η βιομηχανία τροφίμων προέρχονται από φυτικά έλαια και έχουν υποστεί την επεξεργασία της υδρογόνωσης. Είναι φτηνότερα από το βούτυρο, διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα, δίνουν στέρεη μορφή στις λιπαρές ουσίες και κάνουν τα φαγητά νοστιμότερα. Γι’αυτό και χρησιμοποιούνται πολύ από τη βιομηχανία τροφίμων και τα εστιατόρια. Εκτός από τα φαστ-φουντ, υπάρχουν και σε διάφορα τυποποιημένα προϊόντα, κυρίως σνακ, τυρόπιτες, μπισκότα, πάστες, κέικ, τσιπς. Την τελευταία δεκαετία οι ειδικοί γνωρίζουν πλέον με βεβαιότητα ότι μόλις 5 γραμμάρια τρανς την ημέρα μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακού επεισοδίου κατά 25%, ενώ 7 γραμμάρια την ημέρα αυξάνουν τον κίνδυνο κατά 50%.Αναλόγως επικίνδυνα για την υγεία θεωρούνται τα ΚΟΡΕΣΜΕΝΑ λιπαρά. Πρόκειται για ζωικά λιπαρά που περιέχονται στο κρέας, στο αυγό, στο γάλα και σε όσα τρόφιμα προέρχονται από αυτά. Όταν λαμβάνονται σε ποσοστό που ξεπερνά το 7%-10% της ημερήσιας πρόσληψης ενέργειας μπορεί να αυξήσουν τη χοληστερίνη στο αίμα και να βλάψουν τα αγγεία.

Ρεπορτάζ 3ο: Τρανς στην Ελλάδα: Tι λένε McDonalds και Goody’s

Η απόφαση του δήμου της Νέας Υόρκης να απαγορεύσει τα τρανς λιπαρά στα εστιατόρια θεωρήθηκε πως πλήττει όσες αλυσίδες μαζικής εστίασης χρησιμοποιούν κατά κόρον τα τρανς στα προιόντά τους. Απευθυνθήκαμε στις δυο μεγαλύτερες που λειτουργούν στην Ελλάδα, την McDonalds και την Goody’s. Παραδόξως, η μέθοδος παρασκευής που χρησιμοποιούν διαφέρει σημαντικά – όχι όμως και το αποτέλεσμα…

McDonald’s

Η εκπρόσωπος των McDonalds Ελλάς, Νοέλα Παλιγγίνη, λέει: Τα McDonalds στην Ελλάδα χρησιμοποιούν τρανς λιπαρά σε ποσοστό 5% και κορεσμένα σε ποσοστό 15% [σ.σ.: το ανώτατο επιτρεπόμενο ποσοστό στη Νέα Υόρκη είναι 1%, στη Δανία 0,5%]. «Ομως, τα McDonalds Ελλάδας ως το 2008 θα έχουν μειώσει αντιστοίχως στο 2% τα τρανς και στο 12% τα κορεσμένα». Γιατί όμως η εταιρεία αλλάζει τώρα το λάδι της, και όχι τόσα χρόνια που είναι γνωστό πως τα τρανς ήταν βλαβερά; Ανάλογη δέσμευση είχε αναλάβει η εταιρεία από το 2002, χωρίς όμως να την τηρήσει. Το ερώτημα είναι προφανές: Γιατί τα McDonalds δεν προχωρούν στην ολική κατάργηση των τρανς όπως υποχρεώθηκαν στη Νέα Υόρκη και τη Δανία; Λέει η κ. Παλιγγίνη: «Οι απαγορεύσεις είναι δογματικές. Πώς ξέρουμε αν η κατάργηση των τρανς δεν μπορεί να επιφέρει κάποιο άλλο πρόβλημα στην υγεία;»Η εταιρεία υπεραμύνεται των διατροφικών πληροφοριών που παρέχει στον καταναλωτή αλλά πουθενά (στις συσκευασίες, τα φυλλάδια, την ιστοσελίδα…) δεν αναφέρεται στα τρανς λιπαρά οξέα που περιέχονται στα προιόντα της. Αντιθέτως, σχετικά με το λίπος αναφέρει τα εξής στο φυλλάδιο το οποίο μοιράζει σε κάθε πελάτη: «Ενημερωθείτε υπεύθυνα για τη διατροφή σας. Εύχρηστος οδηγός διατροφικών πληροφοριών της McDonalds. ΛΙΠΟΣ: Παρέχει ενέργεια ενώ χαρίζει νοστιμιά στο φαγητό. Αποτελεί μέρος κάθε κυττάρου στο σώμα μας, εφοδιάζει τον οργανισμό μας με τα απαραίτητα λιπαρά οξέα και συντελεί στην απορρόφηση των βιταμινών Α, D και E. Ωστόσο η υπερκατανάλωσή του δεν συνιστάται».

Goody’s

H αλυσίδα Goody’s απάντησε στις ερωτήσεις της Κ.Ε. μέσω της διαφημιστικής εταιρείας Progressive. Η Goodys αρνείται την ετικέτα φαστ-φουντ. «Εμείς είμαστε εταιρεία casual dining». Ως προς τα τρανς, η Goody’s είναι κατηγορηματική. Αναφέρει ο Θ. Καλλίτσης, διευθυντής έρευνας και ποιοτικής ανάπτυξης: «Στα εστιατόρια Goody’s δεν υφίσταται το πρόβλημα των trans-λιπαρών. Και αυτό, διότι ποτέ δεν χρησιμοποιήσαμε υδρογωνομένα λίπη και λάδια που είναι η πηγή των trans. […] Στο φανταστικό σενάριο της εφαρμογής “αύριο το πρωί” της πρωτοβουλίας των Αρχών υγείας της Νέας Υόρκς, τα εστιατόρια Goody’s απλά θα συνέχιζαν κανονικά την καλή δουλειά τους”. Αυτό δεν είναι ακριβές: η πρωτοβουλία της Νέας Υόρκης επιβάλλει τη σήμανση των τρανς στις συσκευασίες αλλά κάτι που η Goody’s δεν εφαρμόζει. Ομως, αν τα Goody’s δεν χρησιμοποιούν τρανς, τότε τι χρησιμοποιούν;

Λένε τα Goody’s: “Το λάδι του τηγανίσματος είναι φοινικέλαιο που δεν έχει υποστεί υδρογόνωση. Αποτελεί ποιοτικότερη και ασφαλέστερη επιλογή σε αντίθεση με επεξεργασμένα λάδια που περιέχουν τρανς λιπαρά. Ερευνα στο περιοδικό American Oil Society αναφέρει ότι το φοινικέλαιο περιέχει φυσικές αντιοξειδωτικές ουσίες και ότι τα κορεσμένα λιπαρά οξέα, κυρίως το φοινικέλαιο, εμφανίζουν ουδέτερη επίδραση στους βιοχημικούς δείκτες καρδιαγγειακών παθήσεων.»

Φοινικέλαιο; Όπως εξηγεί η καθηγήτρια Διατροφής και Προληπτικής Ιατρικής, Αντωνία Τριχοπούλου, το φοινικέλαιο είναι χειρότερο κι από τα τρανς, γιατί έχει πολλά κορεσμένα λιπαρά, που δεν πρέπει να ξεπερνούν το 7-10% του συνόλου της ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας.

Μελέτη της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (“Δίαιτα, Διατροφή και η Πρόληψη των Χρόνιων Ασθενειών”, WHO, 2003) αναφέρει ότι “το φοινικέλαιο μπορεί να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο καρδιαγγειακού επεισοδίου. Υπογραμμίζει μάλιστα ότι “το φοινικέλαιο συσχετίζεται με αυξημένο ρίσκο, περισσότερο κι από τα τρανς λιπαρά, την παχυσαρκία και την υψηλή κατανάλωση αλκοόλ”.